پیشگفتار
بی شک صنعت لبنیات درکشور ما سابقه طولانی داشته، اما متأسفانه کمتر در
این زمینه کار تحقیقاتی و مطالعاتی انجام شده است و باید اذعان داشت که
ریشه های این ضعف در نظام آموزشی تربیت نیروی انسانی متخصص ما نهفته بوده
ونیز فاصله غیر معقولی که بین مراکز علمی وصنعتی بوجود آمده است.
تبدیل و فرآوری محصولات غذایی نیز از دیرزمان موردتوجه بشربوده
است.قدیمی ترین روش تبدیل تهیه خشکبار، خشک، دوددادن ونمک زدن آن، سردکردن
گوشت وماهی وقدیمی ترین روش نگهداری انبار کردن غلات است.
نیکلاآپرت (N.Appert) در آغاز قرن نوزدهم باتولید اولین کنسرو تجارتی
برای ارتش ناپلئون،تحولی در صنایع کمپوت وکنسرو بوجود آورد و از آن زمان
تاکنون این صنایع پیشرفت زیادی به خود دیده است.
دستگاههای قوطی سازی وقوطی پر کنی، اتوکلاوهای تحت فشار، بخارداغ،
دستگاههای دقیق کنترل عملیات وغیره، تهیه محصولات با ارزش غذایی خوب
وباحداقل احتمال آلودگی را میسرکرده وتکنولوژی سرمایش وانبارهای کنترل
اتمسفرنیز امکان نگهداری سبزی ومیوه تازه رابرای مدت زیادی ممکن ساخته است.
باتوجه به کیفیت بالای گوجه فرنگی تولید شده و همچنین گیلاس در
ایران،امکان تولید رب گوجه فرنگی وکمپوت گیلاس باکیفیت بالا وجودداردو
باتوجه به امکانات فراهم شده جهت صادرات آنها به مقدار زیاد درسالهای
اخیرلزوم توجه به تولید یک محصول بهداشتی باکیفیت شدیداً احساس می شودتا
شاهد عودت محصول تولیدشده ازشرکتهای خریدارخارجی به دلیل کیفیت پائین
ویاعدم انطباق محصول با شرایط اعلام شده ازطرف آنها نباشیم.
توجه به کیفیت مواد غذایی درکشورهای خارجی به عنوان یک اصل مهم مطرح
می شود. امروزحتی کیفیت بسته بندی ازجایگاه خاص برخوردار است.
آنچه در این پایان نامه آمده، کوششی است ناتمام برای گردآوری مطالب
پراکنده ای که دراین زمینه موجود بوده وبه اضافه مختصری تجارب شخصی که امید
آن می رود باتوجه به ضعف بضاعت علمی وتجربی حقیر،این مجموعه حاضر که در
سطحی بسیار مقدماتی و اولیه تهیه گردیده است مفید واقع شود. به امید روزی
که زمینه های همکاری هر چه بیشتر عالمین وعاملین فراهم گردد تا باعث
شکوفایی صنعت،خصوصاً صنایع غذایی شده تا مرهمی بر پیکره بیمار اقتصاد کشور
عزیزمان باشد.
محصولات لبنی شیرپاستوریزه پگاه
مقدمه:
انسان از دیر باز ارزش غذایی شیر و نقش آن را در تغذیه شناخته ودر این
زمینه تاکنون مقالات وکتاب های زیادی نیز نوشته است. اما می دانیم که شیر
با داشتن ویژگی ها وصفات ممتاز غذایی،به سرعت در معرض آلودگی های گو ناگون
قرار دارد واگر بهداشت آن در مراحل مختلف شیر دوشی،جمع آوری، حمل
ونقل،تبدیل وفرآوری در کارخانه، توزیع ومصرف رعایت نشود، می تواند بیماریها
وعوارض مختلفی را از حیوان به انسان ویا از انسان به انسان منتقل کند.
از سال 1930که استفاده از دستگاه های پاستوریزاسیون در فرآوری شیر،
متداول وعرضه فرآورده های غیر پاستوریزه در کشورهای صنعتی ممنوع شد، شیوع
اینگونه بیماریها به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش یافته وبا استناد به
گزارشهای بی شمار،تا کنون شیوع هیچ گونه بیماری ناشی از مصرف شیر و فرآورده
های آن که بطور صحیح پاستوریزه شده باشد،دیده نشده است.
متاًسفانه در کشورهای در حال توسعه هنوز چنین وضع مطلوبی پدید نیامده
وبه همین دلیل احتمال بروز بیماریهای بسیاری با مصرف شیر و فرآورده های غیر
پاستوریزه آن وجود دارد.این در حالی است که به دلیل فقدان یا عدم کفایت
شیوه های پژوهشی و گزارشی موجود،وسعت ودامنه حقیقی موضوع هنوز در مرحله حدس
و تخمین باقی مانده است.
در حال حاضر فقط حدود یک سوم شیر تولید شده در کشور به کارخانه های
فرآوری شیر تحویل می شود که مشمول استاندارد اجباری است وعلاوه بر کنترل
های لازم برروی فرآورده های تولید شده،مراکز ذی صلاح کشور از جمله اداره کل
نظارت بر مواد غذایی و مؤسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی نیز برآن نظارت
دارند.اما دو سوم باقی مانده شیر تولیدی در کشور به دلیل تعدد کارگاه های
کوچک و ناشناخته در کشور قابل کنترل نیست. با توجه به اینکه عرضه فرآورده
های شیری غیر پاستوریزه هنوزدر کشور ممنوع نشده، در صورت عدم استفاده مردم
از شیر خام و فرآورده های غیر پاستوریزه، شیرخام بیشتری جذب کارخانه ها شده
وبه تبع آن بهداشت وتندرستی جامعه حفظ خواهد شد.
« مدت زمان کارآموزی وحضور در شرکت شیر پاستوریزه پگاه خراسان واحد 1 از تاریخ 6/4/86 تا تاریخ 14/4/86 بمدت 60 ساعت می باشد.»
تاریخچه کارخانه :
شرکت شیر پاستوریزه پگاه خراسان (سهامی عام) متشکل از دو کارخانه می باشد :
کارخانه شماره1:
این کارخانه که در کیلو متر 13 جاده قوچان واقع شده است، درسال 1355 از
سوی شرکت تهیه وتوزیع شیر ایران تأسیس و درسال 1356 به بهره برداری
رسید.این کارخانه، اولین کارخانه ای است که بر ایجاد مراکز جمع آوری شیرخام
اهتمام ورزید ودر این زمینه الگوی سایر کارخانه ها قرار گرفت.
مدیریت کارآمد وتلاش دلسوزانه مدیران وکارکنان موجب توسعه این کارخانه،
افزایش تولید و تنوع محصولات شده است. محصولات تولیدی این کارخانه
عبارتنداز:
شیر:شیر پاستوریزه یک لیتری، شیر استریل پاکتی یک و 4/1لیتری و 250 سی سی، شیر استریل نایلونی یک لیتری
ماست :انواع ماست در بسته بندی های900 گرمی_ ماست دبه ای3 کیلویی_ ماست فله
خامه :خامه استریل 200 و250سی سی
کره :در بسته بندیهای25،15و100 گرمی- کره نایلونی یک کیلوگرمی
پنیر :پنیر یواف 450 گرمی- پنیر باف200 گرمی- پنیر لیوانی 500گرمی - پنیر یواف حلب.
شیرهای طعم دار :
1- شیر کاکائو استریل 150 و200سی سی
2- شیر کاکائو لیوانی200سی سی
3- شیرموز استریل200 سی سی وشیر موز لیوانی200 سی سی
4- شیر خشک اسکیم- پودر آب پنیر- پودر پنیر
کارخانه شماره2 :
این کارخانه در سال 1345 با سرمایه گذاری بخش خصوصی وبا هدف ارتقاء سطح
بهداشت عمومی وصرفاً انگیزه خدمات عام المنفعه با نام شرکت شیر پاستوریزه
مشهد مورد بهره برداری قرار گرفت.در سال 1363 بیش از 55% از سهام این شرکت
توسط شرکت صنایع شیر ایران خریداری وظرفیت تولید آن افزایش یافت. این
کارخانه در سال1379 بخاطر مسائل زیست محیطی به محل جدید خود واقع در انتهای
شهرک صنعتی طوس انتقال وبه بهره برداری رسید.
عمده محصولات تولیدی این کارخانه عبارتند از :
شیر :شیر پاستوریزه یک لیتری و750 گرمی
خامه :خامه لیوانی100 گرمی- خامه شکلاتی
ماست :ماست موسیر150 ،250 و380 گرمی-ماست چکیده نایلونی یک کیلویی- ماست
چکیده لیوانی750 گرمی- ماست لیوانی 100و500 گرمی وماست 3کیلویی
پنیر :پنیر یواف100 و200 گرمی
دوغ :دوغ خانواده5/1 لیتری – دوغ یک و4/1 لیتری
کشک :کشک لیوانی 250 گرمی
مدیریت تأمین وبهبود شیر خام :
از آنجایی که مهمترین عامل مؤثر بر کیفیت محصولات نهایی ،کیفیت شیر خام
ورودی است.لذا دما وبار میکروبی وسایر مشخصات شیمیایی، میکروب و
اورگانولپتیکی شیر خام کنترل وسپس دریافت می گردد.
در فرآیند صنعتی شیر قبل از دریافت، درکارخانه به لحاظ کیفی مورد آزمایش
قرار می گیرد ودر صورت اسیدیته بالا، بار میکروبی بیش ازحد مواد
افزودنی، آنتی بیوتیک و غیره شیر خام عرضه شده تحویل گرفته نمی شود.
شیر آزمایش شده پس از دریافت وتوزین،با عبور از دستگاههای صافی، عاری از
اجسام واجرام خارجی شده وکاملاً تمیزمی شود.سپس با استفاده از دستگاههای
تبادل حرارتی بین 5-3 درجه سانتیگراد سرد ودر مخازن شیر خام ذخیره می گردد.
اجرای کلاس آموزشی واعطای تسهیلات برای خرید تجهیزات دامداریها وایجاد
مراکز جمع آوری صنعتی جهت تأمین شیر خام با کیفیت از اهداف این شرکت می
باشد.
این شرکت با تجهیز آزمایشگاه های مراکز جمع آوری شیر به دستگاه اندازه
گیری بار میکروبی،تجهیز و نصب پلیت کولر، تلاش گسترده ای در بالا بردن
کیفیت شیر خام دریافتی انجام شده است.
کیفیت رمز ماندگاری در بازار رقابت :
امروزه کیفیت به عنوان یکی از رموز اصلی
موفقیت وبقای سازمانها بحساب می آید بطوری که عدم توجه به این مقوله مهم،
مخصوصاً دریک بازار رقابتی به معنای نابودی ویا حذف تدریجی از صحنه اقتصادی
خواهد بود. از مهمترین اهداف سیستمهای مدیریت وکیفیت می توان به کسب رضایت
مشتری،افزایش بهره وری واثربخشی،فراهم آوری بستری مناسب جهت مشارکت فکری
وعملی کلیه کارکنان، تلاش در جهت افزایش کیفیت محصولات تولیدی وبهبود مستمر
آن ونهایتاً کاهش ضایعات می باشد.
این شرکت با توجه به تعهدات صادقانه نسبت به رعایت بهداشت فرآیند
تولیدات و تندرستی مصرف کنندگان،اقدامات گسترده ای در جهت افزایش کیفیت و
تنوع محصولات خود و همچنین حفظ محیط زیست،صرفه جویی در منابع انرژی و
احترام به حقوق جامعه به عمل آورده که دستاورد آن 14 نشان استاندارد ملی،
دریافت گواهینامه هایISO 9001:2000 مدیریت کیفیت- ISO14000:1669 مدیریت
زیست محیطی و HACCP دریافت لوح صنعت سبز و3 فقره لوح تقدیر وتندیس
استاندارد بوده است.
در حال حاضر سیستم زیست محیطیISO 14000 در کارخانه شماره یک،سیستم
مدیریتی ISO 9001: 2000 و HACCPدرکارخانه شماره دو جاری وسیستم ISO
9001:2000 در کارخانه شماره یک در حال استقرار است که 90% از عملیات
مربوطه انجام شده است. بدیهی است پس از استقرار سیستم ISO 14000 در کارخانه
شماره دو و HACCP در کارخانه شماره یک وآماده شدن شرایط مناسب،ادغام سه
سیستم ISO 14000&ISO 9001:2000&HACCP نسبت به استقرار سیستم
یکپارچه در سطح شرکت اقدام خواهد شد.
